Nikiszowiec

Nikiszowiec to jedna z turystycznych wizytówek Katowic. Znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, a także wpisany jest na listę polskich Pomników Historii. To miejsce, ze względu na swój klimat, często jest wybierane jako cel rowerowych wycieczek.

HISTORIA

Nikiszowiec to część dzielnicy administracyjnej Janów-Nikiszowiec miasta Katowice. Jego historia sięga początku XX wieku kiedy to koncern górniczo-hutniczy Georg von Giesches Erben zapoczątkował eksploatację nowych pokładów węgla. Dla pracowników kopalni „Giesche” w 1907 roku rozpoczęto budowę osiedla Giszowiec. Szybko okazało się ono jednak niewystarczające dla wciąż rosnącej ilości pracowników, dlatego w 1908 roku rozpoczęto budowę Nikiszowca, czyli nowej koloni robotniczej na terenie Janowa. Nazwa osiedla pochodzi od położonego w jego pobliżu szybu „Nikischschacht” (obecnie Poniatowski) i jest spolszczoną wersją jego niemieckiej nazwy. Nikiszowiec zaprojektowali Ci sami architekci co Giszowiec – Emil i Georg Zillmannowie, a nad pracami budowlanymi czuwał Anthon Uthemann. Ostatni blok został wybudowany w 1919 roku, a w 1927 roku ukończono budowę kościoła, nadając osiedlu końcowy kształt.

ZABUDOWA NIKISZOWCA

Nikiszowiec imponuje swoją architekturą, która charakteryzuje się zwartym układem budynków z czerwonej cegły, którego punktem centralnym jest plac Wyzwolenia. Na południe od niego znajduje się zabudowa mieszkaniowa. Poszczególne domy mieszkalne (trzykondygnacyjne o 12 mieszkaniach) łączone są w zamknięte pierścieniowo bloki. Każdy z tych trzykondygnacyjnych czteroboków został połączony z blokiem sąsiadującym nadwieszką (zadaszony mostek) przerzuconą nad ulicą. W podwórzach znajdowały się pomieszczenia gospodarcze: chlewiki, komórki i piec do wypieku chleba. Z tych bloków i wolno stojących obiektów publicznych, jak kościół, szkoła, szpital, uformowane jest w zaplanowanym z góry układzie całe osiedle. Taki układ umożliwił osiedlenie ponad 8 tysięcy ludzi na obszarze niecałych 8 ha.

Północną część Nikiszowca tworzą trzy kwartały wydzielone ulicami zbiegającymi się promieniście na placu Wyzwolenia. Tutaj, w sąsiedztwie dawnego szybu Nickisch (później Poniatowski), znajduje się największy kwartał na osiedlu. Zlokalizowano w jego obrębie najważniejsze budynki administracyjne kopalni Giesche, a także obiekty zaplecza socjalnego, między innymi budynek dyrekcji kopalni oraz dom noclegowy dla samotnych górników z 504 łóżkami. Tędy też, poprzez znajdującą się tu łaźnię i cechownię, prowadziła droga górników z domu do miejsca pracy. W kwartale tym umieszczono ponadto pralnię z maglem i suszarnią, oraz obsługujące osiedle: kotłownię i wieżę ciśnień.

We wschodniej części Nikiszowca wybudowano dwa wolnostojące budynki szkół wraz z mieszkaniami dla nauczycieli, a także kościół z plebanią, natomiast poza torami kolejowymi (za terenem osiedla), przy obecnej ul. Zamkowej powstały szpital (barak zakaźny), ochronka dla dzieci oraz oczyszczalnia ścieków.

MUZEUM HISTORII KATOWIC NA NIKISZOWCU

Niewielkie muzeum ukazujące historię Nikiszowca z perspektywy pralni i magla. Można zobaczyć maszyny wykorzystywane do tych czynności przed laty. Oprócz tego można też zobaczyć wnętrze dawnego górniczego mieszkania, a także obrazy lokalnych artystów pokazujące piękno tej ziemi.

Za wystawę „U nos w doma na Nikiszu” muzeum zostało w 2013 nominowane do nagrody Wydarzenie Muzealne Roku „Sybilla 2012” w kategorii wystawy etnograficzne. W 2014 za wystawę „Woda i mydło najlepsze bielidło. W pralni i maglu na Nikiszowcu” muzeum otrzymało nagrodę „Sybilla 2013”.

GALERIA SZYB WILSON

W odległości ok. 1km od Nikiszowca, przy ul. Oswobodzenia 1, znajduje się największa w Polsce prywatna galeria sztuki. Została ona otwarta w 2001 roku w zrewitalizowanym budynku cechowni i łaźni szybu Wilson kopalni Wieczorek, którego historia sięga 1826 roku. Głównym celem galerii obok rewitalizacji społecznej dzielnicy jest promocja młodych, zaangażowanych twórców oraz prezentacja polskiej i światowej sztuki współczesnej. W galerii oprócz wystaw sztuki, festiwali odbywają się koncerty, spektakle teatralne, warsztaty artystyczne i konferencje. Jest miejscem spotkań i poszerzania dyskursu publicznego. Galeria Szyb Wilson, podobnie jak osiedle Nikiszowiec, znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.